Propolis: Yara, Uçuk, Ağız ve Diş Sağlığı Üzerindeki Etkisi
Konu Başlıkları
Propolis Nedir?
Propolis, bal arılarının kendi kovanlarını korumak için ürettikleri bir maddedir. Temel olarak antimikrobiyal etkilidir. Arılar bu maddeyi kovanlarını bakteri, virüs ve mantar gibi hastalık yapıcı maddelerden korumak için üretir. Aynı zamanda arılar kovanlarını propolis ile kaplayarak sıcaklık değişimlerinden korur ve kovanın iç sıcaklığının sabit kalmasını sağlar.
Arılar, propolis üretmek için çam, ardıç, servi gibi iğne yapraklı veya yaprak dökmeyen ağaçların özsularını ve reçinelerini kullanırlar. Bu ağaçlardan topladıkları sıvıları kendi salgıları ile birleştirerek propolis üretirler.
Propolisin içeriği arının yaşadığı, propolisin toplandığı bölgeye göre değişiklik gösterir. Bu nedenle Brezilya’dan elde edilen propolis ile Muğla’dan elde edilen propolisin içeriği farklıdır. Ancak içeriklerinin farklı olması genel etkilerini değiştirmez. Tüm propolisler benzer etkilere sahiptir. Sadece etki güçleri farklılık gösterir. Ülkemizde üretilen propolis en kaliteli ve etki gücü en yüksek olanlardan biridir.
İçerdiği Bileşikler
Propolisin içeriğinde 300’den fazla farklı bileşik bulunur. Bunların arasında;
- B grubu vitaminleri
- Amino asitler
- Resveratrol
gibi antioksidanlar ve çeşitli bitkisel etkin maddeler yer alır.
En yüksek miktarda buluna bileşikler;
- Kuersetin gibi flavonoidlerdir
Flavonoidler, bitkilerin kendilerini dış etkenlerden korumak için ürettikleri bileşiklerdir. İnsan sağlığına yararlı birçok bitkisel ürün bu gruba girer.
Bal arılarının ürettiği diğer ürünlerden (bal ve arı sütü) farklı olarak propolis, besin olarak tüketilmez. İlk toplandığı, ham halde iken sarı-kahverengi bir renge sahip, koyu yapışkan kıvamlı ve acıdır. Rengi ve acılığı elde edildiği bölgeye göre farklılık gösterir.
Kullanım Alanı
Propolis, antik çağlardan beri insanlar tarafından kullanılmıştır. Mısırlılar mumyalama işleminde koruyucu olarak kullanırken, Antik Yunan ve Anadolu medeniyetleri yara iyileştirici etkisinden yararlanmıştır. Farklı coğrafyalarda böcek sokmalarına, yanıklara, apselere karşı kullanılmış, bal ile karıştırılarak hastalıkların tedavisi için oral olarak tüketilmiştir.
Propolisin günümüzde bilinen başlıca etkisi;
- Virüs, bakteri ve mantarları yok etmek ve üremelerini engellemek
- Vücuttaki oksidatif stresi azaltmak ve serbest radikallerden korumak
- Antioksidan etkisine bağlı olarak inflamasyon azaltıcı etki gösterir
- Glutatyon aktivitesinin artması ile karaciğerin özellikle ağır metal zehirlenmesinden korunmasına yardımcı olur
Yaralar
Deri üzerindeki yaralara uygulandığında, yaranın daha hızlı iyileşmesini sağlar. Bu etkiyi yara dokusunda hücre yenilenmesini hızlandırarak gösterir. Yara üzerinde inflamasyon oluşması yaranın iyileşme hızını düşürür. Propolis yara dokusundaki mast hücrelerinin aktivasyonunu engelleyerek, burada görülen inflamasyonu azaltır.
Özellikle diyabet hastalarında görülen yaraların geç iyileşmesi ciddi bir sorundur. Hem hastanın yaşam kalitesini düşürür hem de enfeksiyon riskini artırır. Propolis içeren kremlerin diyabet hastalarında görülen yaralara uygulanması sonucu, yara iyileşme hızı belirgin bir şekilde artar.
Propolisin yara iyileşme hızını artırması yanında gösterdiği antimikrobiyal aktivite, yaraların enfeksiyon kapmasını ve daha ciddi bir hale gelmesini engeller. Hatta enfeksiyon kapmış yaralara propolis uygulanması sonucu, yaradaki enfeksiyonun azaldığı ve iyileşmenin sağlandığı da görülür.
Uçuk
Propolisin antiviral etkisinin çok belirgin olduğu bir diğer rahatsızlık uçuktur. Uçuklar genel olarak yüz bölgesinde görülen ve genital uçuk olmak üzere ikiye ayrılır. Propolis, her iki tip uçuk tedavisinde de etkilidir. Hatta yapılan çalışmalar, uçuk tedavisinde kullanılan sentetik bazı ilaçlardan daha etkili olduğunu göstermiştir.
Özellikle genital uçuk hastanın yaşam kalitesini çok düşüren bir hastalıktır. Propolis içeren kremlerin uçuk üzerine uygulanması, hem uçuktan kaynaklı ağrı ve acıyı azaltır hem de hızlı bir iyileşme sağlar.
Uçuk tedavi edildikten sonra tekrar edebilen bir rahatsızlıktır. Propolis ile uygulanan uçuk tedavisi, tedavi sonrası görülen tekrarlanma sıklığını azaltır.
Oral Kullanım
Propolis deri üzerine kullanılması yanında oral olarak da kullanılan doğal bir üründür. Oral olarak kullanıldığında içerdiği birçok farklı madde ile kuvvetli bir antioksidan etkiye sahiptir. Bu kuvvetli antioksidan etki içerisindeki tek bir maddeden kaynaklanmaz. Birçok maddenin bir arada bulunması sonucu görülen sinerjik etkinin sonucudur. Bu nedenle propolis içerisindeki maddelere ayrıştırılarak değil, farklı maddelerin birleşimi olan bir bütün olarak kullanılır.
Propolisin gösterdiği antioksidan etki, vücudun hastalıklardan korunmasına ve oksidatif stresin azaltılmasına yardımcı olur. Bunun yanında, azalan oksidatif stres vücutta görülen kronik inflamasyonun da azalmasını sağlar. Böylece inflamasyona bağlı olarak görülen eklem ağrıları ve alerji tedavilerine yardımcı olur.
Oral bir takviye olarak bağışıklık sistemini güçlendirir. Bağışıklık sisteminde yer alan hücreler, bakteri ve virüsleri fagositoz adı verilen bir mekanizma ile etkisiz hale getir. Propolis, bağışıklık hücrelerinin fagositoz yeteneğini geliştirir. Böylece vücudun daha kuvvetli bir bağışıklık sistemine sahip olmasına yardımcı olur.
Ağız ve Diş Sağlığı
Propolis kalsiyum fosfat oluşumunu engeller. Kalsiyum fosfat diş plaklarının başlıca sebebidir. Diş bakım ürünlerinde yer alan propolis, diş plaklarının önlenmesine yardımcı olur. Bunun yanında gösterdiği bakteri öldürücü etki nedeniyle diş çürükleri ve ağız içi enfeksiyonların önlenmesine ve tedavi edilmesine katkıda bulunur.
Ağız ve boğaz bölgesinde görülen bakteri ve virüslerden kaynaklı hastalıkların tedavisinde propolis içeren ağız çalkalama suları kullanılır. Bu bölgedeki bakteri ve virüslerin üremesini ve çoğalmasını engeller. Böylece hem tedaviye katkı sağlar, hem de hastalığın ilerlemesini önler.
Bu etkisi nedeniyle korona virüs salgınında kullanılması önerilmiştir. Konu hakkında yapılan az sayıda çalışma hastalıktan koruyucu bir etkiye sahip olduğunu göstermiştir. Ancak kullanım önerisi verilebilmesi için daha fazla sayıda çalışma yapılması gerekir.
Çalışma Mekanizması
Propolis, bakterileri birbirinden farklı mekanizmalar ile etkiler ve böylece üremelerini durdurup hastalıklara sebep olmalarını engeller. Bakterinin nükleik asit sentezini, enerji üretim mekanizmalarını bozar. Bakteri membranının (zarının) yıkımını sağlar. Bunların yanında bakterilerin antibiyotiklere gösterdiği direnci azaltır.
Propolisin bakterilere gösterdiği farklı etkiler, yeni tedavi yöntemlerinin ve ilaç kombinasyonlarının yolunu açmıştır. Özellikle bakterilerin antibiyotik direncini azaltması, antibiyotik tedavilerinin daha etkin bir hale gelmesini sağlar. Yapılan çalışmalar, propolis ile birlikte verilen bir antibiyotiğin, tek başına verilen antibiyotikten daha etkili olduğunu göstermiştir. Bu önemli etki, antibiyotik tedavilerinde görülen en önemli engel olan direnç konusunun aşılmasını mümkün kılmaktadır.
Takviye Olarak Kullanıldığında Dikkat Edilmesi Gerekenler
Propolisin Kaynağı
Propolis çok eski zamanlardan beri kullanılan, önemli sağlık etkileri olan doğal bir üründür. Bilinen herhangi bir toksisiteye neden olmaz. Ancak yine de takviye olarak kullanırken dikkat edilmesi gereken noktalar vardır. Öncelikle propolis bal arılarının çevrelerindeki ağaçları kullanarak hazırladığı bir ürün olduğu için çeşitli kirliliklere açık bir üründür. Kullanılan zirai ilaçlar ve endüstriyel kirlilikler gibi etmenler propolisi etkiler. Bu nedenle hammadde olarak kullanılan propolisin kaynağı oldukça önemlidir.
Alerji
Propolis kullanırken dikkat edilmesi gereken bir diğer konu ise alerjidir. Bal ve arı alerjisi olanlar propolis kullanmaktan kaçınmalıdır. Propolis de tıpkı bal gibi alerjik reaksiyona sebep olur. Bunun yanında uzun süre, sürekli olarak propolis kullanımı, kişinin bal alerjisi olmasa dahi alerjik reaksiyona sebep olur.
Uzun süre propolis kullanımında görülen alerjik reaksiyon genellikle deri üzerinde görülen egzama benzeri kaşıntılı kızarılıklardır.
İlaç Etkileşimi
Propolisin bilinen bir ilaç etkileşimi yoktur. Ancak kan sulandırıcı ilaç kullanan kişiler ve astım hastaları tedbir amaçlı olarak propolis kullanmamalıdır.
